Vaccinatie in tijden van versnelling

Elspeet…
Het waren tot nu toe de gelovigen in de Bible Belt die tegen vaccins zijn. Over ziekte en dood gaat God, zeggen ze, niet de mens. Met hen die polio krijgen heeft Hij een bedoeling, bijvoorbeeld een beproeving of een straf. In de jaren zestig, toen de massale vaccinatieprogramma’s voor jonge kinderen ingevoerd werden, streed seculier en vooruitstrevend Nederland nog fel tegen de afkeer van behoudende christenen tegen vaccins, zoals in het Veluwse Elspeet. Ze werden vergeleken met de Bijbelse kindermoordenaar, koning Herodes; je kunt je vijanden het best op hun eigen terrein bevechten, nietwaar?

…en de rest van Nederland
Maar in de laatste decennia werd de discussie ingewikkelder. Aan de ene kant was er relativering en sarcasme: de visie van de strenge religieuzen werd weggelachen als een overblijfsel uit achterlijke tijden. Laat ze in hun sop gaar koken, protesteren heeft toch geen zin, ze zijn met weinig en leven in gesloten gemeenschappen: met het besmettingsgevaar loopt het wel los. Aan de andere kant gingen steeds meer mensen, religieus of niet, twijfelen aan het medische maakbaarheidsideaal: klopt het wel dat de mens de regie voert over ziekte en dood? En met die vraag groeide ook de kritiek op de pillen en prikken.

Versnelling

Nu hebben we de corona-crisis, veroorzaakt door een verschrikkelijk besmettelijk virus. Er ziek van worden is riskant, al heeft een overgrote meerderheid er nauwelijks last van. Maar de gevolgen van de pandemie zijn immens: intussen is niet alleen Elspeet, maar de hele wereld een gesloten gemeenschap geworden. We zijn kuchend tot stilstand gekomen, en dat is ongehoord voor een wereld die al eeuwen vooruit beweegt.

De Duitse filosoof Hartmut Rosa laat zien hoe de moderne tijd een tijd van versnelling is. Verandering en groei beheersen steeds meer de economie, de techniek, de politiek, en de veranderingen volgen elkaar ook nog eens steeds sneller op. De dagelijkse levens van moderne mensen veranderen mee: Rosa vertelt over fascinerende onderzoeken waaruit blijkt dat de mensen in de 18^de eeuw zelfs langzamer praatten dan in onze eeuw…

Leert de wereld een les uit de corona-crisis? Is versnelling het enige scenario? Het tegendeel lijkt waar: we willen er zo snel mogelijk vanaf. Niet alleen van dat akelige virus, maar vooral van de nieuwe traagheid en eenvoud: plannen, projecten en productielijnen gaan langzamer, en we hebben de wereld die we bereisden moeten inruilen voor de vier muren van onze huizen. Daarom zijn er in verbazend korte tijd vaccins ontwikkeld die waarschijnlijk werkzaam en veilig zijn. Om tijd te winnen is de farmaceutische industrie afgelopen zomer al met de productie begonnen…

Nee, als de moderne wereld gelijkstaat aan verandering, dan mag er aan de verandering niets veranderen! Stilstand is immers achteruitgang? En toch, het lijkt erop dat onze tijd niet meer zo vanzelfsprekend de versnelling omarmt die Rosa analyseert: de kritiek op de maakbaarheid brengt het vermoeden met zich mee dat ook de moderne seculiere tijd haar goden heeft. Misschien draagt die god de naam Versnelling. En het is de vraag of mensen hem nog lang willen blijven aanbidden.

Vechten tegen het vaccin

Ondertussen is het aantal tegenstanders van vaccinatie al lang niet meer beperkt tot de zwartekousenkerken. Eind november 2020 wezen statistische peilingen uit dat een enorm percentage Nederlanders zich niet wil laten inenten, of tenminste aarzelt. Zijn al deze mensen gek geworden? Wie wil er nu niet gezondheidsrisico’s uitbannen, wie verlangt er niet naar dat alles weer normaal wordt…?

Natuurlijk, sommigen zijn complotdenkers die in een zelf gecreëerde wereld leven vol wantrouwen en angst. Voor hen is het ‘mijn waarheid’ tegenover die van de wetenschap en de politiek. In de Amerikaanse president die binnenkort zal aftreden vinden ze een inspirerend voorbeeld. Natuurlijk, sommigen zijn hardnekkig zelfgenoegzaam en verheerlijken hun vrijheid en autonomie. In de leider van Forum voor Democratie, die intussen is afgetreden, vinden ze een inspirerend voorbeeld. ‘Gaat u zich laten vaccineren, meneer Baudet?’ ‘Nee, ik vertrouw op mijn eigen immuunsysteem’, verkondigde de populistische leider vorige week in Nieuwsuur.

Vraagtekens achter de versnelling

Maar er zijn ook andere tegenstemmen: mensen die oprecht hun wenkbrauwen fronsen bij de razende vaart waarmee we deze crisis achter ons willen laten alsof er niets gebeurd is. ‘Ik vind het niet erg om ziek te worden’, zegt een mevrouw op een Amsterdamse markt nadat ze ontkennend heeft geantwoord op de vraag: ‘Laat u zich inenten?’, gesteld door een interviewer in dezelfde Nieuwsuur-uitzending. Haar uitspraak houdt me bezig. Lekker makkelijk, is het eerste wat door me heen gaat: zolang je niet op een IC belandt, wil ik ook best eens een beetje ziek zijn… Maar er is meer aan de hand. Staat de vrouw op de markt niet voor een grote groep mensen die in het naderende vaccin een symbool ziet van een wereld die geen lessen wil leren uit deze crisis, hoe ingrijpend en ongekend die crisis ook is? Het symbool van een snelle wereld waarin sommigen als winnaar uit de bus komen, maar waardoor miljoenen anderen vermalen worden?

Begrijp me goed, ik ga me laten inenten, en ik ben blij met het vaccin. Ik wil graag weer uit eten en mensen omarmen. Maar kan dat ook zonder dat we de pandemie bagatelliseren als een bedrijfsongeval? We weten niet hoe de wereld eruit ziet na de crisis, en we kunnen maar beter even blijven stilstaan bij die verlegenheid. Waarom? Omdat we werk moeten maken van onze afhankelijkheid van de wereld, en haar het tempo moeten laten bepalen van de verandering. Maar ik vermoed dat we in elk geval korte metten moeten maken met de moderne god van de Versnelling: laten we hem uit het pantheon van de 21^ste eeuw verwijderen.

Laurens ten Kate