SSVG-ONDERZOEKSPROJECTEN OVER SOCIALE VERSNELLING, LEVENSLOOP EN OUDER WORDEN aan de Universiteit voor Humanistiek
De SSVG startte in 2019 en 2020 met promotieprojecten aan de Universiteit voor Humanistiek. Het zijn lange-termijn-onderzoeken over de betekenis van goed ouder worden in een wereld van versnelling en ontzuiling.
Het werk van de Duitse filosoof Harmut Rosa en zijn theorie van de ‘resonantie’ staat in de projecten centraal. Als mensen niet meer de ‘meester en bezitter van de wereld’ zijn, zoals de verlichtingsfilosoof Descartes het dacht, hoe kunnen we dan een andere relatie met de wereld vormgeven? Kunnen we met de wereld ‘resoneren’ in plaats van haar aan ons te onderwerpen?
De onderzoekers ontwikkelen een vrijzinnige visie op deze spannende en in onze tijd enorm actuele problematiek. Hieronder presenteren zij zich.
Ik ben Johanneke Klaassens. In april 2023 start ik met een onderzoek naar de ervaring van zingeving van ouderen die wonen in een seniorenwooncomplex, een onderzoek dat is geïnitieerd door de SSVG. In de zomer van 2022 ben ik afgestudeerd aan de master van de Universiteit voor Humanistiek (UvH), op een onderzoek naar zelfzorg bij humanistisch geestelijk verzorgers.
In de jaren daarvoor heb ik op deze universiteit ook de bachelor gedaan. Tijdens mijn jaren aan de UvH ben ik langzaamaan steeds meer geïnteresseerd geraakt in het doen van onderzoek, onder andere door bij te dragen aan diverse onderzoeksprojecten. Eén daarvan was het onderzoeksproject SEE ME: Social Inclusion through Meaningful Ageing, een Europees onderzoek van onder andere prof. dr. Anja Machielse over sociale inclusie en zingevingsbehoeften van zelfstandig wonende ouderen. Anja Machielse is ook, samen met Laurens ten Kate, mijn begeleider bij het huidige onderzoeksproject.
Mijn onderzoek voor de SVGG zal zich richten op zinvragen in een seniorenwooncomplex, en naar de transitie die ouderen meemaken als zij verhuizen vanuit de woning waar ze misschien hun leven lang gewoond hebben naar zo’n seniorencomplex. Specifiek richt ik me op de drie woonomgevingen van de Vrijzinnig-religieuze Stichting Seniorenhuisvesting Zuid-Veluwe (VRSSH), in Bennekom en Wageningen, die mijn onderzoek ook financiert. Het project wordt door mij uitgevoerd vanuit de UvH.
Een verhuizing naar een nieuwe woning in een andere omgeving maakt indruk. Vanzelfsprekende manieren van leven en zingeven worden (deels) doorbroken en men moet nieuwe manieren zien te vinden om zich te verhouden tot een nieuwe omgeving en een nieuw netwerk. Wat is de invloed van die overgang op de ervaring van zingeving? En welke betekenis heeft het vrijzinnig-religieus gedachtegoed en de daarbij behorende waarden die in de huizen van de VRSSH centraal staan in de ervaring van zingeving? Om die vragen te kunnen beantwoorden, zal ik naast het onderzoek binnen de huizen van de VRSSH een vergelijkend onderzoek uitvoeren in een aantal anders-levensbeschouwelijke seniorenwooncomplexen in de gemeente Rotterdam.
Tegelijkertijd met dit onderzoeksproject voer ik een UvH-onderzoek uit naar de zingevingsbehoeften van patiënten en cliënten in de eerstelijnszorg en de ondersteuningsbehoeften die professionals in de eerstelijnszorg hebben bij de begeleiding van de zingevingsvragen van hun patiënten en cliënten. Een van de doelgroepen waar ik ten behoeve van dit project onderzoek naar doe, zijn ouderen die eenzaamheid ervaren. Welke behoeften ervaren zij als het gaat om aandacht voor zingevingsthema’s in de eerstelijnszorg en hoe kunnen professionals hen begeleiden bij eventuele zingevingsvragen? Gezamenlijk vormen de resultaten uit deze twee onderzoeksprojecten de input voor mijn promotieonderzoek, waarbij ik zal worden begeleid door Laurens ten Kate en zijn Uvh-collega prof. dr. Gaby Jacobs.
Ik ben Bram van Boxtel. In september 2020 startte ik met mijn SSVG-onderzoek aan de Universiteit voor Humanistiek (UvH).
De jaren daarvóór heb ik op deze universiteit gestudeerd, en daarnaast een universitaire opleiding tot humanistisch geestelijk verzorger gedaan. Ook heb ik filosofie gestudeerd in Amsterdam. In die beide studies vond ik twee zaken fascinerend:
- enerzijds hoe de moderne mens omgaat met existentiële vraagstukken en op nieuwe en onverwachte wijze tot ‘levensbeschouwen’ komt;
- anderzijds de maatschappelijke veranderingen die de wereld versnellen en louter tot een markt maken waarin de mensen enkel nog bestaan als instrument. Deze moderne wereld dwingt ons tot existentiële heroriëntatie, maar maakt het ook tot een moeizaam en complex proces – wie heeft er nou nog tijd en ruimte voor ‘de trage zaken’?
In mijn promotie richt ik me op Hartmut Rosa’s analyse van sociale versnelling, en zijn mogelijke antwoord hierop: resonantie. Hij begrijpt resonantie als een relatie waarin de mens tot de wereld spreekt en de wereld de mogelijkheid heeft terug te spreken – zonder dat beide geluiden elkaar compleet overweldigen. Intuïtief denk ik dat de meeste mensen dit soort resonantie-ervaringen wel kennen, maar Rosa weet dit op een verfijnde manier te articuleren, en te onderbouwen met inzichten uit diverse wetenschappen. Ik vermoed dat er in zijn denken een opening zit om na te denken over levensbeschouwing en religie; daar is nog maar weinig onderzoek naar gedaan.
Sociale versnelling en de mogelijkheid tot resonantie beïnvloeden elkaar op een ingewikkelde manier. Om deze interactie in te kaderen, kies ik ervoor om te kijken hoe de dynamiek terugkomt in de domeinen van levensloop, onderwijs en levensbeschouwing en religie. De titel van mijn PhD voorstel is daarmee:
Social acceleration and resonance: a critical analysis of Rosa’s contribution towards life course, education and a new understanding of worldviewing and religion.
In mijn promotie word ik begeleid door Laurens ten Kate en zijn collega’s aan de UvH Fernando Suárez-Müller en Isolde de Groot.
Ik ben Beatrijs Hofland. In september 2021 begon mijn promotie-onderzoek aan de Universiteit voor Humanistiek (UVH), mogelijk gemaakt door de SSVG. Ik heb theologie gestudeerd aan de Universiteit Leiden en heb mijn loopbaan vervolgd als geestelijk verzorger in ziekenhuizen, in instellingen voor revalidatie en (actueel) ouderenzorg en als zzp’er in de eerste lijn (geestelijke verzorging thuis). Daarnaast ben ik als bestuurslid van de beroepsvereniging voor geestelijk verzorgers, de VGVZ actief, waar beroepsontwikkeling en innovatie tot mijn portefeuille behoren.
In de ontmoetingen met mensen op mijn werk staat het samen zoeken naar bronnen van zin altijd centraal. Wat beweegt mensen ten diepste, waar putten mensen hun kracht uit, wie zijn nodig om de ander nabij te zijn? Wat is een betekenisvol leven, en hoe kunnen we mensen helpen om een betekenisvol leven te leiden?’ De Oostenrijkse psychiater Victor Frankl stelde een halve eeuw geleden dat dit ook is wat de mens in beweging zet: de noodzaak om een passend doel en betekenis te vinden.
Maar hoe kunnen we zin zoeken en vinden? Het beeld van zingeving dat ook door veel wetenschappelijk onderzoek wordt opgeroepen, is dat zingeving een maakbaar concept zou zijn. Dat maakt me nieuwsgierig: hoe is dat voor ouderen voor wie de wegen naar zin misschien niet zo makkelijk toegankelijk zijn? Ouderen die leven in een tijd waarin de continue versnelling, zoals onlangs geanalyseerd door de Duitse filosoof Hartmut Rosa, een maatschappij creëert waarin mensen achterblijven. Mensen die de snelle sociale, technologische en economische ontwikkelingen niet bij kunnen houden. Dit betreft juist vaak ouderen, met name die ouderen die zich in een sociaaleconomisch kwetsbare positie bevinden.
Mijn onderzoeksvraag concentreert zich dan ook op deze groep, voor wie de toegang tot bronnen van zin niet vanzelfsprekend is. De antwoorden die ik met dit onderzoek hoop te vinden, kunnen beleidsmakers en zorgverleners inspireren en informeren hoe zingeving voor ouderen beter toegankelijk te maken en daarmee de kwaliteit van leven te verbeteren.
Van mijn onderzoeksidee zijn de contouren getekend en die worden verder uitgewerkt in de komende jaren, onder de bezielende begeleiding van promotoren Laurens ten Kate en Froukje Pitstra. Mijn onderzoeksthema is sterk verweven met de thema’s van onderzoek binnen de bijzondere leerstoel ‘Vrijzinnige religiositeit en humanisme’, bekleed door Ten Kate. De titel van mijn project is ‘Ouder worden tussen sociale versnelling en continuïteit’.
Het wordt vooral een empirisch onderzoek, dat zal plaatsvinden in diverse zorginstellingen, waarbij ik een onderscheid ga maken in ouderen uit verschillende sociaaleconomische omgevingen.
