SSVG-ONDERZOEKSPROJECTEN OVER SOCIALE VERSNELLING, LEVENSLOOP EN OUDER WORDEN aan de Universiteit voor Humanistiek
De SSVG startte in 2019 en 2020 met promotieprojecten aan de Universiteit voor Humanistiek. Het zijn lange-termijn-onderzoeken over de betekenis van goed ouder worden in een wereld van versnelling en ontzuiling.
Het werk van de Duitse filosoof Harmut Rosa en zijn theorie van de ‘resonantie’ staat in de projecten centraal. Als mensen niet meer de ‘meester en bezitter van de wereld’ zijn, zoals de verlichtingsfilosoof Descartes het dacht, hoe kunnen we dan een andere relatie met de wereld vormgeven? Kunnen we met de wereld ‘resoneren’ in plaats van haar aan ons te onderwerpen?
De onderzoekers ontwikkelen een vrijzinnige visie op deze spannende en in onze tijd enorm actuele problematiek. Hieronder presenteren zij zich.
Ik ben Johanneke Klaassens. In april 2023 start ik met een onderzoek naar de ervaring van zingeving van ouderen die wonen in een seniorenwooncomplex, een onderzoek dat is geïnitieerd door de SSVG. In de zomer van 2022 ben ik afgestudeerd aan de master van de Universiteit voor Humanistiek (UvH), op een onderzoek naar zelfzorg bij humanistisch geestelijk verzorgers.
In de jaren daarvoor heb ik op deze universiteit ook de bachelor gedaan. Tijdens mijn jaren aan de UvH ben ik langzaamaan steeds meer geïnteresseerd geraakt in het doen van onderzoek, onder andere door bij te dragen aan diverse onderzoeksprojecten. Eén daarvan was het onderzoeksproject SEE ME: Social Inclusion through Meaningful Ageing, een Europees onderzoek van onder andere prof. dr. Anja Machielse over sociale inclusie en zingevingsbehoeften van zelfstandig wonende ouderen. Anja Machielse is ook, samen met Laurens ten Kate, mijn begeleider bij het huidige onderzoeksproject.
Mijn onderzoek voor de SVGG zal zich richten op zinvragen in een seniorenwooncomplex, en naar de transitie die ouderen meemaken als zij verhuizen vanuit de woning waar ze misschien hun leven lang gewoond hebben naar zo’n seniorencomplex. Specifiek richt ik me op de drie woonomgevingen van de Vrijzinnig-religieuze Stichting Seniorenhuisvesting Zuid-Veluwe (VRSSH), in Bennekom en Wageningen, die mijn onderzoek ook financiert. Het project wordt door mij uitgevoerd vanuit de UvH.
Een verhuizing naar een nieuwe woning in een andere omgeving maakt indruk. Vanzelfsprekende manieren van leven en zingeven worden (deels) doorbroken en men moet nieuwe manieren zien te vinden om zich te verhouden tot een nieuwe omgeving en een nieuw netwerk. Wat is de invloed van die overgang op de ervaring van zingeving? En welke betekenis heeft het vrijzinnig-religieus gedachtegoed en de daarbij behorende waarden die in de huizen van de VRSSH centraal staan in de ervaring van zingeving? Om die vragen te kunnen beantwoorden, zal ik naast het onderzoek binnen de huizen van de VRSSH een vergelijkend onderzoek uitvoeren in een aantal anders-levensbeschouwelijke seniorenwooncomplexen in de gemeente Rotterdam.
Tegelijkertijd met dit onderzoeksproject voer ik een UvH-onderzoek uit naar de zingevingsbehoeften van patiënten en cliënten in de eerstelijnszorg en de ondersteuningsbehoeften die professionals in de eerstelijnszorg hebben bij de begeleiding van de zingevingsvragen van hun patiënten en cliënten. Een van de doelgroepen waar ik ten behoeve van dit project onderzoek naar doe, zijn ouderen die eenzaamheid ervaren. Welke behoeften ervaren zij als het gaat om aandacht voor zingevingsthema’s in de eerstelijnszorg en hoe kunnen professionals hen begeleiden bij eventuele zingevingsvragen? Gezamenlijk vormen de resultaten uit deze twee onderzoeksprojecten de input voor mijn promotieonderzoek, waarbij ik zal worden begeleid door Laurens ten Kate en zijn Uvh-collega prof. dr. Gaby Jacobs.
Ik ben Bram van Boxtel. In september 2020 startte ik met mijn SSVG-onderzoek aan de Universiteit voor Humanistiek (UvH).
De jaren daarvóór heb ik op deze universiteit gestudeerd, en daarnaast een universitaire opleiding tot humanistisch geestelijk verzorger gedaan. Ook heb ik filosofie gestudeerd in Amsterdam. In die beide studies vond ik twee zaken fascinerend:
- enerzijds hoe de moderne mens omgaat met existentiële vraagstukken en op nieuwe en onverwachte wijze tot ‘levensbeschouwen’ komt;
- anderzijds de maatschappelijke veranderingen die de wereld versnellen en louter tot een markt maken waarin de mensen enkel nog bestaan als instrument. Deze moderne wereld dwingt ons tot existentiële heroriëntatie, maar maakt het ook tot een moeizaam en complex proces – wie heeft er nou nog tijd en ruimte voor ‘de trage zaken’?
In mijn promotie richt ik me op Hartmut Rosa’s analyse van sociale versnelling, en zijn mogelijke antwoord hierop: resonantie. Hij begrijpt resonantie als een relatie waarin de mens tot de wereld spreekt en de wereld de mogelijkheid heeft terug te spreken – zonder dat beide geluiden elkaar compleet overweldigen. Intuïtief denk ik dat de meeste mensen dit soort resonantie-ervaringen wel kennen, maar Rosa weet dit op een verfijnde manier te articuleren, en te onderbouwen met inzichten uit diverse wetenschappen. Ik vermoed dat er in zijn denken een opening zit om na te denken over levensbeschouwing en religie; daar is nog maar weinig onderzoek naar gedaan.
Sociale versnelling en de mogelijkheid tot resonantie beïnvloeden elkaar op een ingewikkelde manier. Om deze interactie in te kaderen, kies ik ervoor om te kijken hoe de dynamiek terugkomt in de domeinen van levensloop, onderwijs en levensbeschouwing en religie. De titel van mijn PhD voorstel is daarmee:
Social acceleration and resonance: a critical analysis of Rosa’s contribution towards life course, education and a new understanding of worldviewing and religion.
In mijn promotie word ik begeleid door Laurens ten Kate en zijn collega’s aan de UvH Fernando Suárez-Müller en Isolde de Groot.
Lees hier hoe Bram van Boxtel Rosa’s werk uitlegt: Rosa uitgelegd door Bram.
Ik ben Bart Leenman. In september 2023 ben ik begonnen met mijn promotieonderzoek naar geweld in de seculiere tijd aan de Universiteit voor Humanistiek.
Mijn onderzoeksinteresse is ontstaan tijdens mijn bachelorstudies filosofie en katholieke theologie aan de Universiteit van Tilburg. Ik werd geraakt door de problematieken rondom geweld en al snel werd duidelijk dat ik dit onderwerp wilde onderzoeken. Daarom ben ik na mijn bachelorstudies een onderzoeksmaster filosofie gaan doen aan de Radboud Universiteit. Terwijl ik na mijn afstuderen zocht naar een geschikte promotieplaats, haalde ik mijn eerstegraads lesbevoegdheid filosofie. Inmiddels werk ik drie dagen per week als docent filosofie in het voortgezet onderwijs en besteed ik twee dagen per week aan mijn promotieonderzoek bij de UvH.
In mijn promotieonderzoek richt ik mijzelf op het dilemma van het voortbestaan van categorisch geweld (massageweld) in hedendaagse seculiere samenlevingen. Dit dilemma wordt aangekaart door Canadese filosoof Charles Taylor in zijn boek Een Seculiere Tijd (2010). Taylor stelt dat de hedendaagse samenleving niet meer (goed) in staat is geweld te begrijpen, omdat zij geweld proberen te begrijpen (en te verklaren) vanuit sociologische of biologische theorieën. Volgens Taylor zijn deze theorieën echter niet toereikend en moeten we geweld proberen te begrijpen (en te verklaren) door het te interpreteren als een ‘existentieel betekenisvol fenomeen.’ Daarmee bedoelt hij dat geweld niet iets is dat enkel te maken heeft met bijvoorbeeld beestachtige verlangens of eigenschappen, maar dat het ook (en misschien vooral) iets te maken heeft met betekenis- en zingeving.
In de filosofie en in de religiewetenschappen bestaat er een raadselachtig concept, namelijk het sacrale, dat een verbinding maakt tussen geweld en betekenis- en zingeving. In mijn promotieonderzoek wil ik drie filosofen onderzoeken, George Bataille (1897-1962), René Girard (1923-2015) en de Italiaanse filosoof Giorgio Agamben (1942), die uitvoerig schrijven over geweld in relatie tot het sacrale. Daarbij zal ik beargumenteren dat hun theorieën ons helpen te begrijpen wat de existentiële betekenis van geweld is. Hieruit volgend kunnen we onderzoeken hoe geweld blijft voortbestaan in onze hedendaagse seculiere samenlevingen en wat dit voor ons betekent. Als (massa)geweld namelijk blijft voortbestaan in onze moderne seculiere samenlevingen, staat ons als moderne beschaafde mensen dan niet een taak te wachten?
In mijn onderzoek word ik begeleid door Laurens ten Kate (Universiteit voor Humanistiek) en Gert-Jan van der Heijden (Radboud-Universiteit Nijmegen).
Ik ben Annemijn van der Schaar. In september 2023 ben ik gestart met mijn promotieonderzoek aan de Universiteit voor Humanistiek (UvH), waar ik me richt op betekenisgeving aan ervaringen van psychische ontregeling. Na het behalen van mijn diploma’s in Culturele Antropologie en Geestelijke Verzorging, ben ik als ervaringswerker bij Ixta Noa gaan werken, een herstelcentrum dat ervaringsdeskundige ondersteuning biedt aan mensen met een psychische kwetsbaarheid.
In mijn promotieproject onderzoek ik hedendaagse discussies over de ontologie van ‘mentale ziekte’ en de complexe interactie tussen individuele ervaringen van psychische ontregeling en heersende narratieven in de geestelijke gezondheidszorg. Ik wil begrijpen hoe ervaringsdeskundigen, professionals met geleefde ervaringen van psychische ontregeling, betekenis geven aan deze ervaring en anderen hierin begeleiden.
Mijn focus ligt op hoe hun eigen betekenisgeving zich verhoudt tot dominante narratieven binnen de geestelijke gezondheidszorg, zoals het narratief van het ook in ons land dominante handboek voor diagnoses van ‘mentale ziekten’, het Amerikaanse DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders). Dit handboek pathologiseert de ervaringen van mensen met psychische kwetsbaarheid tot stoornissen en ziekten. De spanningsvolle relatie tussen persoonlijke betekenisgeving aan geleefde ervaringen van psychische ontregeling en het overheersende medische perspectief op dergelijke ervaringen boeit me en neemt een cruciale plek in binnen het werk van de ervaringsdeskundige.
Mijn dagelijkse betrokkenheid bij Ixta Noa biedt een unieke kans om direct in contact te staan met ervaringsdeskundigen en hun ervaringen. Vanuit deze verbinding wil ik samen, middels participatief onderzoek, verkennen hoe alternatieve narratieven en zorgpraktijken binnen peer support kunnen bijdragen aan het streven naar een erkenning van diverse perspectieven op ervaringen van mentale ontregeling. Ik streef ernaar om samen met hen bij te dragen aan transformerende praktijken die individuen in staat stellen betekenis te geven aan hun eigen ervaringen.
In mijn promotieproject word ik begeleid door Laurens ten Kate, filosoof en religiewetenschapper, en Gustaaf Bos, zorgethicus, beiden aan de UvH.
Nieuwe leerstoel Religieus humanisme en compassie voor Hans Alma
Het Apostolisch Genootschap is een van de actieve vrijzinnige groepen in Nederland. Het initieerde op 1 april 2020 een nieuwe bijzondere leerstoel aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. De leerstoel kreeg de naam ‘Religieus humanisme en compassie’.
Hans Alma mag de leerstoel gaan bekleden. Alma is lid van het Vrijzinnig Universitair Netwerk en werkt in academisch onderzoek en op het brede gebied van kunst, cultuur en maatschappij samen met de SSVG en met haar bijzonder hoogleraar Laurens ten Kate. Hans Alma zal haar inaugurele rede houden op 2 december 2021, om 15.45 uur aan de Vrije Universiteit Amsterdam.
Lees hier meer :
Hans Alma bijzonder hoogleraar religieus Humanisme en Compassie.
En neem een kijkje op de site van het Apostolisch Genootschap!