Vrijzinnige lezing over poëtische theologie
Poetic Theology: Retrieving the Radical Impulse of Aesthetic Protestantism
Vrijzinnige lezing 2024 door Jayne Svenungsson
‘Poëtische theologie’ is essentieel voor de doordenking en vernieuwing van het vrijzinnige gedachtegoed… Dat was de stelling die de Zweedse theoloog Jayne Svenungsson aan haar publiek voorlegde tijdens de jaarlijkse Vrijzinnige lezing in de Utrechtse Geertekerk. Ze dook in de moderne geschiedenis, waarin we kunnen ontdekken hoe esthetiek en religiositeit met elkaar verbindingen aangingen, zoals in het werk van de bekende denker Friedrich Schleiermacher (1768-1834).
Heleen Sorgdrager, hoogleraar aan de Protestantse Theologische Universiteit, pikte in haar respons vier kersen uit de taart die Svenungsson had opgediend… Zij verbondt de poëzie van de theologie met een icoon aangebracht in een munitiekist in Bakhmut; Sorgdrager werkt en doceert regelmatig in Oekraïne.
Heleen Sorgdrager antwoordt op Svenungsson’s lezing
De lezing vond plaats op 15 maart. Lees de tekst van Sveningsson’s verhaal via de website devrijzinnigelezing.nl. De streaming kun je terugkijken via YouTube, of meteen hieronder.
Muzikale lezingen Frits de Lange
In 2023 verscheen bij Uitgeverij Ten Have het nieuwe boek van Frits de Lange, lid van het Vrijzinnig Universitair Netwerk: Overweldigend. Leven met wat je niet in de hand hebt.
De Lange verzorgt in 2024 en 2025 een fascinerende reeks ‘muzikale lezingen’ over zijn boek, overal in Nederland. Zoals hij het beschrijft:
‘De lezingen zijn een combinatie van zorgvuldig gekozen liedjes over het thema (gezongen door Eessa Frieman) en een prikkelende, inspirerende tekst waarmee ik probeer de inhoud van het boek dichter bij de ervaring van mensen te brengen.’
Lees hier meer, en geef je op: Lezingen over Overweldigend.
Eva Meijer in de Geertekerk
Soms begrijpen mensen elkaar direct, ook al spreken ze een andere taal. Maar communicatie is niet altijd eenvoudig, zeker als onderwerpen gevoelig liggen. Misverstanden, stekeligheden en confrontaties zijn dan niet van de lucht. Hoe communiceren dieren met elkaar, en hoe gaan zij om met conflicten? Eva Meijer, die o.a. geschreven heeft over dierentalen (‘Wanneer dieren spreken’) en meerstemmigheid in het politieke en maatschappelijke debat, daagde ons op 29 februari 2024 in de Utrechtse Geertekerk uit daar wat van te leren.
Met bijdragen van:
- Eva Meijer, filosoof, schrijver en kunstenaar, zie evameijer.nl/.
- Hans Alma, hoogleraar geestelijke zorg en religieus-humanistische zingeving, VU, lid van het Vrijzinnig Universitair Netwerk
- Koor van het Apostolisch Genootschap
- Vocaal Theologen Ensemble, o.l.v. Hanna Rijken.
Organisatie: Hetty Zock, emeritus hoogleraar religie en geestelijke gezondheid, Universiteit van Groningen, lid van het Vrijzinnig Universitair Netwerk.
Esmah Lahlah hield de Menno Simons-lezing
Zaterdag 23 maart was er weer de Menno Simons-lezing, georganiseerd door de Nederlandse Doopsgezinden, die participeren in de SSVG. Esmah Lahlah, nummer twee op de lijst van GroenLinks-PvdA in november 2023, sprak over concrete en urgente thema’s als kansengelijkheid, talentontwikkeling, armoedebestrijding en bestaanszekerheid.
Lees meer over de Menno Simons-lezing op de site NieuwWij; een terugblik op Lahlah’s lezing vind je hier: Menno Simons-lezing 2024.
Johan Roeland over de muziek van Nick Cave in de Geertekerk
Johan Roeland, lid van het Vrijzinnig Universitair Netwerk, buigde zich op vrijdagavond 5 april 2024 samen met voormalig theoloog des vaderlands Claartje Kruijff en filosoof en journalist Karel Smouter over de muziek van Nick Cave. De spanning tussen het seculiere en het religieuze resoneert in veel van zijn songs. Denk bijvoorbeeld aan het bekende Into my Arms, een liefdesliedje waarin geloof en ongeloof, religie en humanisme elkaar als het ware ten dans vragen:
‘I don’t believe in an interventionist God… but if I did…I would kneel down and ask him…’
Johan Roeland over Nick Cave’s muziek op 5 april in de Geertekerk.
De avond was tevens gewijd aan de presentatie van de Nederlandse vertaling van een boek met interviews met Cave: Geloof, hoop en ravage. De levensreis van Nick Cave (Uitgeverij KokBoekencentrum).
Lees hier meer: Geloof, hoop en ravage.
Kerstlezing door Laurens ten Kate voor Hovo-Utrecht
‘De magische ontmoeting’
‘Visitatio’, 1528
Chiesa di San Michele e Francesco, Carmignano
Op 21 december 2023 verzorgde Laurens ten Kate de speciale kerstlezing ter afsluiting van het cursusjaar van HOVO-Utrecht. Dat staat voor Hoger Onderwijs Voor Ouderen.
Laurens ging in op de magische ontmoeting tussen Maria en Elisabeth, beschreven in het Bijbelboek Lucas, vlak vóór de geboorte van Jezus. Twee onmogelijke zwangerschappen (Maria nog maagd, Elisabeth veel te oud…), twee vrouwen die zich verbaasd in elkaars armen werpen van vreugde…
De renaissance-schilder Pontormo maakte er een uitzonderlijk schilderij van, aan het begin van de zestiende eeuw: vol magie en mirakel. De videokunstenaar Bill Viola transformeerde Pontormo’s doek in 1995 tot bewegend beeld.
Ten Kate liet zien hoe en waarom deze ‘magische ontmoeting’ niet alleen maar een oud christelijk verhaal is, maar ons nu nog steeds verwondert. Het werk van de hedendaagse Franse filosoof Jean-Luc Nancy gebruikte hij als lens.
Hartmut Rosa spreekt in Utrecht
Hartmut Rosa is niet alleen een wereldwijd bekende filosoof. Hij is ook eredoctor van de Universiteit voor Humanistiek (UvH), en een van de inspiratoren van het vrijzinnig gedachtegoed. SSVG-onderzoekers, zoals Bram van Boxtel, bestuderen zijn werk over ‘resonantie’ als een nieuwe visie op onze relatie met de wereld. Rosa kwam op donderdag 15 en vrijdag 16 februari naar Utrecht om met studenten, docenten en onderzoekers van de UvH in gesprek te gaan.
Lees het hele nieuwsbericht en bekijk de foto’s: Hartmut Rosa spreekt in Utrecht.
Laurens ten Kate over rouw en troost
Laurens ten Kate sprak op 14 februari over ‘rouw en troost’ in de gelijknamige themaweek op de Internationale School voor Wijsbegeerte in Leusden.
Zijn thema gaat over de doden die we nalaten: hoe dood zijn ze eigenlijk? Leven ze misschien voort zodra we hun naam uitspreken? In teksten en beelden neemt Ten Kate u mee in het dodenrijk…
Kijk hier: isvw.nl/activiteit/rouw-en-troost/.
Jubileumlezing van blad Volzin in de Dominicuskerk in Amsterdam
Op zaterdag 14 januari 2023 organiseerde het blad Volzin zijn jubileumlezing in de Dominicuskerk te Amsterdam. Volzin is sinds zijn oprichting in 2002 een toonaangevend platform voor het vrijzinnig-religieuze gedachtegoed.
Kijk hier voor een fraaie terugblik!
De hoofdspreker, filosoof Ad Verbrugge en de moderator, Annemiek Schrijver:
En de andere sprekers… schrijver Mohammed Benzakour:
…en trendwatcher Jeanneke Scholtens:
Vrijzinnige lezing door Jörg Lauster
Op vrijdagavond 25 maart 2022 werd de jaarlijkse Vrijzinnige Lezing gehouden door de Duitse theoloog Jörg Lauster:
Twee reacties werden verzorgd door Petra Laagland Winder en Esther de Paauw:
De Vrijzinnige lezing 2023 door Wim Drees
Op 24 maart 2023 werd de jaarlijkse Vrijzinnige lezing gehouden door Wim Drees, ‘Agnostisch én religieus…’
Drees volgde in zijn boeiende verhaal een aantal Nederlandse vrijzinnige denkers – filosofen en theologen – die vragen stelden aan traditionele religieuze voorstellingen en zich tegelijkertijd associeerden met een agnostische visie. Kun je op een spirituele en gepassioneerde manier tussen beide werelden in staan?
Locatie was de Utrechtse Geertekerk. De Vrijzinnige lezingen worden georganiseerd door Rick Benjamins. Drees en Benjamins zijn beiden lid van het Vrijzinnig Universitair Netwerk.
Kijk hier voor de streaming en een pdf van de lezing.
Oratie van Hans Alma
‘Waar mogelijk en onmogelijk elkaar raken’: zo luidt de intrigerende titel van Hans Alma’s inaugurele rede aan de VU te Amsterdam, uitgesproken op 2 december 2021. Zij borduurt daarin voort op haar boek Het verlangen naar zin, dat werd genomineerd voor het Beste Spirituele Boek van 2021.
Zij legt drie ‘kernrelaties’ aan de basis van een zinvol leven: aandacht, compassie en zorg. Deze drie peilers verbindt zij met de betekenis van vrijzinnige religiositeit en religieus humanisme: ‘Religieus humanisme betekent de keuze om on in te zetten voor een creativiteit die leven versterkt en die eenheid geeft aan ons fragmentarische bestaan. ‘God’ kan daarbij een dierbare zoekterm zijn voor wat een appèl op ons doet, voor wat ons inspireert, bemoedigt en troost…’. In dialoog met denkers als Joan Tronto, Martha Nussbaum, Hannah Arendt en vooral met de filosoof en pedagoog John Dewey, met wiens werk ze al zo lang bezig is.
Zo wil Alma de agenda invullen van haar werk als hoogleraar Geestelijke Zorg, en als bijzonder hoogleraar Religieus humanisme. Die bijzondere leerstoel bekleedt zij namens het Apostolisch Genootschap, een van de vrijzinnige geloofsgemeenschappen in Nederland. Hans Alma is dan ook lid van het Vrijzinnig Universitair Netwerk.
Bekijk en beluister Hans Alma’s oratie
Jaarlijkse Vrijzinnige Lezing
Op 26 maart 2021 organiseerde Rick Benjamins weer de jaarlijkse Vrijzinnige Lezing, in de Utrechtse Geertekerk. Spreker dit jaar was Hans Alma. Haar lezing draagt de titel ‘Iets nieuws beginnen’. Zowel Hans als Rick zijn lid van het Vrijzinnig Universitair Netwerk.
Ga naar de site van De vrijzinnige lezing om de lezing te beluisteren en bekijken.
Opening Academisch Jaar in teken van landelijk project Erkennen en waarderen
De Opening van het Academisch Jaar was in 2020 een bijzondere voor de Universiteit voor Humanistiek. Dat kwam door de coronacrisis: de Pieterskerk in Utrecht zat ‘vol’, maar op anderhalve meter zag het er leger uit dan anders. De ceremonie werd gelukkig gestreamd, zodat ieder die er niet bij kon zijn het alsnog kon volgen. De streaming vindt u hier.
Bijzonder was de Opening ook door het belangrijke thema: ‘Erkennen en waarderen’, een landelijk project van alle universiteiten om een nieuw elan te gaan aan de wetenschap en aan het werk van wetenschappers, voorbij de vermarkting van de academische wereld. De Nederlandse ‘levensbeschouwelijke universiteiten’, georganiseerd in de NLU, nemen het voortouw – waaronder de Universiteit voor Humanistiek!
Online colleges door Chris Doude van Troostwijk
Chris Doude van Troostwijk is naaste collega van onze bijzonder hoogleraar Laurens ten Kate, en lid van het Vrijzinnig Universitair Netwerk. Hij bekleedt de bijzondere wisselleerstoel van de de Doopsgezinden, die ook in de SSVG participeren. Zijn leerstoel is getiteld: ‘Vrijzinnige theologie’.
Net als Ten Kate is hij expert in het spannende grensgebied van de nieuwe ‘post-theïstische theologie’ en de hedendaagse Franse cultuurfilosofie.
In juni 2020 hield Doude van Troostwijk een reeks online colleges, ‘Postmodern belijden’. Hij nam u mee van Augustinus Belijdenissen naar het werk van de Franse denker Jean-François Lyotard. Het openingscollege vindt u hier.
Wees welkom! Kijk op Vrijzinnige Theologie, maar neem ook een kijkje op de site van de Doopsgezinden.
Open dag UvH met proefcollege Laurens ten Kate
Op zaterdag 4 april 2020 was er weer een open dag van de Universiteit voor Humanistiek (UvH), waar onze bijzondere leerstoel is gevestigd. Midden in coronatijd, dus alles moest online. Laurens ten Kate verzorgde een ‘proefcollege’, ‘Het dilemma van vrijheid en verbondenheid’.
Daarin vertelt hij wat humanisme in onze tijd allemaal betekent, hoe je naar de geschiedenis van het humanisme kunt kijken, wat de relatie is tussen religie en humanisme, en hoe hedendaagse filosofen en andere wetenschappers daar onderzoek naar doen.
De open dag is een mooi voorbeeld van de creativiteit van de UvH, die als kleine universiteit betrokken is op de actualiteit en inspeelt op de moeilijke omstandigheden veroorzaakt door de coronacrisis. Kijk ook naar de volledige streaming van de open dag: ontmoet de collega’s van Ten Kate, de studenten en alumni!
Lezing: Schepping, verbeelding en zin zoeken – een vrijzinnig gesprek met Hannah Arendt
Het werk van de joods-Amerikaanse filosoof Hannah Arendt is op het moment enorm in de belangstelling. Zij formuleerde al in de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw onverwachte en baanbrekende antwoorden op de dilemma’s van het liberale denken.
Haar boek De menselijke conditie werd door miljoenen gelezen; zij presenteert daarin een nieuwe visie op wat menselijk handelen is op vrijheid, identiteit en creativiteit. Als kenner van haar werk geeft Laurens ten Kate regelmatig lezingen over Arendts denken.
Op 22 maart 2020 zou Ten Kate spreken in het fraaie ‘witte kerkje’ in Lunteren. Zijn lezing is getiteld: ‘Schepping, verbeelding en zin zoeken: een vrijzinnig gesprek met Hannah Arendt’.
De lezing is uiteindelijk vanwege de coronacrisis op 17 januari 2021 gehouden, online.
In de herfst van 2022 en het voorjaar van 2023 geeft Ten Kate samen met de Belgische filosoof Dirk De Schutter, vertaler van Arendt’s werk in het Nederlands, een master-class aan de Internationale School voor Wijsbegeerte te Leusden: ‘Denken buiten de orde’, over Arendt’s laatste grote werk, Het leven van de geest, een fascinerende en diepgaande studie naar de mens als denkend, willend en oordelend wezen.
Lezing in het venster
Op 15 december 2019 hield Laurens ten Kate een lezing in Het Venster, de vrijzinnige geloofsgemeenschap in Veenendaal. Hij zette het thema vreemdelingenhaat op de agenda, en vergeleek de vreemdeling – de migrant, de vluchteling – met een ‘heilige indringer’.
Maar waarom heilig? Om die vraag te beantwoorden, bracht hij de Duitse schrijver en wetenschapper Navid Kermani voor het voetlicht.
Het woord ‘heilig’ verwijst meestal naar het goddelijke: naar een hogere wereld die het schamele bestaan kan verrijken. Het heilige geeft houvast en zekerheid. En toch, als we aan het heilige denken, dan is dat juist iets heel menselijks: het heilige breekt in, verwart ons en fascineert tegelijkertijd.
De filosoof van de dood van God, Nietzsche, zag hier een relatie tussen het humanisme van onze moderne cultuur en het heilige: ze kunnen niet zonder elkaar. De humanistische moslimschrijver Kermani reisde in 2016 mee met de Syrische vluchtelingen en noemde hen de heilige indringers die de Europese werkelijkheid veranderen. Aan de hand van beide denkers liet Laurens ten Kate zien hoe een vrijzinnig antwoord op vreemdelingenhaat eruit kan zien.
Verbinding en respect: dialooggesprek aan tafel
Op 17 november 2019 was er in De Kapel in Hilversum een boeiende ‘dialoog-avond’, georganiseerd door het Platform voor Zingeving en Ontmoeting, een gezamenlijk initiatief van het Apostolisch Genootschap Hilversum, het Humanistisch Verbond ’t Gooi-Vecht-Almere, het Rozenkruis Hilversum, de Soefi Beweging Hilversum, en de Hilversumse Remonstranten, Doopsgzinden en Vrijzinnigen.
Laurens ten Kate sprak er over ‘Respect: het dilemma van vrijheid en verbinding’. Verder een avond vol verwondering over elkaar, vol uitwisseling, en… met stamppot!
Kijk voor meer informatie en een verslag op: Platform voor zingeving en ontmoeting.
Genade en Obama op Graceland
Op 16 augustus 2019 trad Laurens ten Kate op tijdens het Graceland Festival in de bossen bij Vierhouten op de Veluwe.
Ten Kate sprak op een zonnige vrijdagmorgen over een ouderwets woordje: genade, en over een opmerkelijke toespraak van Barak Obama uit 2015… De lezing vond plaats in de fraaie boekentent op het festival…
Lees meer
De verbeelde God, de beeldende mens
Verbeelding en zingeving hangen nauw samen. Een deel van het onderzoek van de SSVG gaat over die samenhang. Laurens ten Kate geeft regelmatig lezingen over de betekenis van verbeelding in onze tijd. Zo ook op 8 april 2019 in het Zincafé Leusden, voor een volle zaal.
Er werd een verslag gemaakt en er werd een speciaal voor Ten Kate’s lezing gecomponeerd lied ten gehore gebracht.
Christian Wiman te gast in Den Haag
Op 13 maart 2019 sprak de schrijver Christian Wiman in het programma van het katholieke netwerk voor inspiratie en dialoog ‘De Zinnen’, dat een met de SSVG verwante missie heeft.
Wiman ging vervolgens in gesprek met Erik Borgman, lid van het Vrijzinnig Universitair Netwerk. Laurens ten Kate leidde de avond en het gesprek. Christian Wiman werd bekend met zijn ontroerende boek, door Willem-Jan Otten vertaald: Mijn heldere afgrond. Overpeinzingen van een moderne gelovige (2016).
Vrijzinnige lezing
Al enkele jaren organiseert collega-vrijzinnig hoogleraar Rick Benjamins de ‘vrijzinnige lezing’. In 2018 werd die gehouden door Frits de Lange, in 2019 was de Britse theoloog en kunstenaar Theo Hobson aan de beurt. Samen met Iemke Epema gaf Laurens ten Kate een respons.
Geruchtdag over de figuur van Jezus
Op 21 juni 2019 was de 40ste ‘Geruchtdag’ van de vernieuwingsbeweging van theologen ‘Op goed gerucht’. Dit keer ging het over vrijzinnige visies op de figuur van Jezus in het christendom.
Het was een dag van opperste concentratie en spannende studie. Geurt Roffel vertelde over zijn laatste boek, dat handelt over de vraag of Jezus nu echt de zoon van God is: geurtroffel.nl.
Janneke Stegeman legde de vraag voor wat er gebeurt als we het eens over Mevrouw Jezus zouden hebben… en Rolinka Klein liet zien hoe Jezus in de moderne film naar voren komt. René van der Rijst stelde vragen bij Jezus’ opstanding uit de dood.
Laurens ten Kate was ook een van de sprekers. Hij liet zie hoe de figuur van de mens geworden God verwijst naar een radicaal idee in het christendom, en eigenlijk in alle drie de monotheïstische religies: dat van de ontgoddelijking van God. Friedrich Nietzsche, de 19de-eeuwse filosoof, noemde het de ‘geniale streek van het christendom’. Brengt de figuur van Jezus de dood van God binnen ín de godsdienst?
Het wonder van het goede
Laurens ten Kate trad op in de fraaie zeventiende-eeuwse Remonstrantse kerk in Alkmaar, in de serie ‘Het wonder van het goede’.
Welmoed Vlieger en Ger Groot gingen hem voor. Op 13 april 2019 sprak Ten Kate over ‘De wonderen van de wereld’. Zie de site van Remonstranten Alkmaar.
Verbeelding en religie
Culturele zondag in Utrecht
4 November 2018 was er weer een Culturele Zondag in Utrecht. Thema: Digitaal Utrecht. De Domkerk deed mee, en vroeg mij om een lezing te houden over ‘digitale religie’. Ik werd over de lezing geïnterviewd door het blad van de Domkerk.
Something is in the Air…
Lezing van Laurens ten Kate over de actualiteit van de Bijbelse scheppingsverhalen
Tegendraadse visies op de joodse en christelijke tradities en op hun heilige teksten horen bij het vrijzinnig gedachtegoed. Laurens ten Kate doet op dit gebied intensief onderzoek, en geeft er regelmatig lezingen over. In Nederland, maar ook op het internationale wetenschappelijke podium.
In juni 2017 gaf Ten Kate een lezing op een groot congres in het Duitse Karlsruhe, gewijd aan het werk van de filosoof Peter Sloterdijk. De lezing ging in op de betekenis van de inspiratie in het scheppingsverhaal van de Bijbel. Kijk en luister op de site van ZKM.
Religie en humanisme
Op 13 november 2018 sprak Laurens ten Kate bij de Utrechtse afdeling van het Humanistisch Verbond over de relatie tussen religie en humanisme, aan de hand van een tekst van zijn hand uit het boek Vrij(heid) van religie.
De toekomst van de vrijzinnigheid
De Vrijplaats in Den Haag, een platform waarop vrijzinnigen en humanisten samenwerken, vierde op 23 november 2018 haar vijftigjarig bestaan.
Laurens ten Kate gaf er een lezing over de toekomst van zingeving en humanisering in een samenleving van zin zoeken en versnelling. Er waren lezingen, discussies, tafelgesprekken, er werd gegeten in de stijl van de diners pensants van de SSVG.
De Vrijplaats pakte uit met een boek over haar geschiedenis, dat in het najaar van 2019 werd gepubliceerd. In het boek wordt niet alleen de geschiedenis van de ‘pioniers’ van vrijzinnig-religieus humanisme geschetst, maar er is ook een mooi deel over de toekomst: daarin wordt vaak verwezen naar het werk van de SSVG. Ten Kate draagt bij aan het boek met een interview.
Lees meer.
