De bijzondere leerstoel ‘Vrijzinnige religiositeit en humanisme’ wordt bekleed door Laurens ten Kate. Hij stelt zich aan u voor.
Wie is Laurens ten Kate?
Ik ben filosoof, religiewetenschapper en theoloog. Ik studeerde en werkte aan diverse universiteiten binnen en buiten Nederland, was filosofieredacteur bij Uitgeverij Boom, en kreeg in 2002 een baan als docent en onderzoeker aan de Universiteit voor Humanistiek in Utrecht (UvH).
De UvH laat zich inspireren door het vrijzinnig-humanistisch gedachtegoed en voert daarmee een kritische dialoog op wetenschappelijk en maatschappelijk niveau. Ze is een kleine zelfstandige universiteit in het oude hart van Utrecht, met rond de 650 vooral jonge, bevlogen studenten. De UvH verbindt vanuit een multidisciplinaire benadering de sociale wetenschappen (sociologie en psychologie) met de geesteswetenschappen (filosofie, geschiedenis, ethiek, religiestudies, letteren).
Ze verricht veelzijdig kritisch onderzoek naar de betekenis en de toekomst van humanisme in onze tijd, en geeft daar ook onderwijs over op het academische niveau, aan bachelor- en masterstudenten. Zelf geef ik helemaal aan het begin van de studie twee grote modules over de relatie tussen humanisme, jodendom, christendom en islam; daarnaast in de master colleges over globaliseringstheorie, en close-reading-groepen rond Charles Taylor’s boek Een seculiere tijd.
Kijk hier voor meer informatie over de UvH en over mij
Ik interesseer me vooral voor de plaats die religie inneemt in de moderne samenleving. Om die plaats beter te begrijpen, moet het moderne idee van vrijheid kritisch worden onderzocht. Dan zal het gaan over de vele manieren waarop mensen in onze tijd door verbeelding zin geven aan hun leven, of juist met de onzin ervan kunnen omgaan.
Waarover gaat de bijzondere leerstoel?
Op 11 mei 2016 hield ik mijn inaugurele rede: De vreemde vrijheid. Nieuwe betekenissen van vrijzinnigheid en humanisme in de 21ste eeuw. Daarin presenteerde ik het programma voor het werk van de leerstoel: zoeken naar nieuwe betekenissen van vrijzinnigheid en humanisme tegen de achtergrond van een globaliserende samenleving.
Die samenleving wordt steeds ingewikkelder, want het zoeken naar zin en een pluralisme van identiteiten komen steeds centraler te staan. Ik bepleit een brede visie op vrijzinnigheid, en spreek over de vrijzinnige conditie van onze cultuur. Iedereen die vrij is om zelf zin te geven aan het bestaan, telkens opnieuw, telkens anders, deelt in deze vrijzinnige conditie.
‘Voor de Internationale School voor Wijsbegeerte pitchte ik mijn boek De vreemde vrijheid, en er verscheen een web-interview met mij over het boek.’
Religie en spiritualiteit spelen hier en belangrijke rol, en veranderen mee met de samenleving. Wat te denken van de ‘erfenis’ van het christendom, en het enorme stempel dat daardoor op onze cultuur is gezet? Inspiratiebronnen voor Ten Kate zijn hier onder meer de filosofen Friedrich Nietzsche, Georges Bataille , Jean-Luc Nancy en Charles Taylor.
Zomer 2017 verscheen het glossy Mix: flexibel geloven, over een universitair onderzoek geleid door Manuela Kalsky en André van der Braak, over het mixen van elementen uit verschillende religies. Ik scheef daarin:
‘Meer dan ooit zoeken mensen in deze tijd naar de zin van hun leven en kiezen ze hun eigen levensbeschouwelijk pad. Daarmee transformeren ze bestaande religieuze en humanistische tradities én zichzelf telkens opnieuw. Dit onderzoek naar multiple religious belonging bevestigt dat fraai.
Maar hoe bouwen we een wereld waarin multiple en belonging samen kunnen gaan? De neoliberale noch de populistische leiders hebben hierop een antwoord: een samenleving waarin alles markt is of alles volk, laat zinzoekers in de steek. En loopt daarmee dus gevaarlijk achter de feiten aan die de onderzoekers scherp laten zien.’
Een speciale plaats in De vreemde vrijheid krijgt het thema verbeelding, en de spanning tussen tradities en het streven naar vrijheid. De filosoof Richard Kearney is hier een inspirator.
Een ander belangrijk thema: maatschappelijke versnelling, en de manier waarop dat doorwerkt in de levensloop van mensen, vooral van ouderen.
In De vreemde vrijheid ga ik niet alleen met wetenschappers in gesprek. De cabaretier Herman Finkers voer ik ten tonele, omdat Finkers volgens mij veel betekent voor een nieuwe, vrijzinnige omgang met religieuze beelden, woorden, verhalen en symbolen. Zoals het woord hemel: is die nu verzonnen of echt?